ŞEYHÜLİSLAM YAHYA'DAN GAZEL

Hazırlayan: MEHMET MERİÇ UÇAR

ŞEYHÜLİSLAM YAHYA

1.      Lisân-ı ehl-i dilde aşka gülzâr-ı belâ derler

            Cüvânın kâmet-i bâlâsına nahl-i cefâ derler

2.      Yakın olmaz güzeller âşık-ı mehcûr u şeydâya

            El öpmek ârzû etsen ıraktan merhabâ derler

3.      Harâbâtı eğerçi görmedik ammâ görenlerden

            İşittik bir neşât-efzâ makâm-ı dilküşâ derler

4.      Niyâz eyle cefâdan vaz gelsin cân-ı mahzûna

            Seni ey dil gam-ı cânâne ile âşinâ derler

5.      Halâs olmaya gibi aşk elinden bir zamân

            Yahyâ Yine bîçâreyi bir dilrübâya mübtelâ derler

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ

1.      Gönülden anlayanların dilinde aşka belânın gül bah­çesi derler. Güzelin uzun boyuna üzüntü veren hurma ağacı derler.

     

            BEYİT AÇIKLAMA

            Gönülden anlayanlar derken şair burada âşıkları kastetmektedir. Âşıklar bu aşkları yüzünden acı çekerler, derbeder olurlar, biçare olurlar fakat aşklarından vazgeçmezler ve bu aşk onlar için tek yaşama sebebidir. Bu nedenle aşktan kör olmuş gözleri de aşkı her ne kadar acı çekseler de gül bahçesi olarak görmelerine neden olur çünkü onlar bu durumdan şikâyetçi değildir. İkinci mısrada geçen hurma ağacı ise divan edebiyatında sıkça kullanılan motiflerden birisidir. Kısaca bahsedecek olursak; Hurma, tadı, rengi, şekli, fidanı ve çekirdeği sebebiyle konu edilmiştir. Aşığın yaraları ile sevgilinin dudağı, renk ve şekil yönüyle hurmaya, kalbi sertliği yönünden çekirdeğine; boyu da fidanına benzetilir. Hurmanın daha çok hacdan getirilen değerli bir meyve olmasına, çekirdeğinden tespih tanesi yapılmasına da işaret edilmiştir. Ayrıca Hz. Meryem’in doğum yaparken tutunduğu kuru hurma ağacı meyva vermiş ve bu olay da klasik şiire bir motif olarak girmiştir. Burada da sevgilinin uzun boylu olması hurma ağacıyla anlatılırken, taş kalpli olması üzüntü olarak değerlendirilmiştir.

           

            SÖZ SANATLARI

            Teşbih: Aşk belanın gül bahçesine benzetilmektedir. Yine sevgili ise üzüntü veren hurma ağacına benzetilmektedir.

            Tenasüp: Gül bahçesi, aşk, güzel, hurma ağacı kelimeleri arasında ilişki kurulmuştur.

2.      Güzeller, sabırsız, durmaz, dinlenmez aşığa yakın olmaz. El öpmek istesek bile uzaktan

“merhaba” derler.

BEYİT AÇIKLAMA

            Âşıklar durumlarından hiçbir zaman şikâyetçi değildir. Onlar sevgilinin peşinden koşarlar, usanmazlar ve dur durak bilmeden buna devam ederler bu durum onlar için olmazsa olmaz bir durumdur ve bundan zevk alırlar. Güzel ise hiçbir zaman onlara yüz vermez, onları düşünmez. Birleşme hiçbir zaman gerçekleşmez. Ancak uzaktan o delici ve keskin bakışlarını atar, başkada tevazu göstermez.

3.      Biz meyhaneyi görmedik, ancak görenlerden duyduk. Sevinç veren, gönül açan bir yer olduğunu söylerler.

            BEYİT AÇIKLAMA

            Şair meyhaneye gitmediğini uğramadığını ancak aynı dertle muzdarip olan yoldaşlarından oranın sevinç veren, gönül açan bir yer olduğunu işitmiştir. Bu beyitte kullanılan meyhane motifi klasik edebiyatımızda bolca kullanılan kalıplaşmış bir motiftir. Eserlerde günümüzde kullanılan alkol alınan hane anlamında kullanılırken aynı zamanda tasavvufi anlamlarda Allah aşkının sunulduğu yer ve yine Allah’ı anmak için yapılan toplantılarında yapıldığı yer anlamını da karşılamaktadır. Divan şairi mest olduğu için meyhane üzerinde çokca durulmuştur. Meyhane bir can kıblesidir ki oraya varan üzüntülerinden kurtulur. İçeri bir defa giren artık çok zor çıkar. Oraya zâhid asla giremez. Çünkü meyhanede şom ve uğursuzların işi yoktur. Ünlü İslam bilginleri de şiirlerinde bu motifi bolca kullandığı için kelimenin asıl anlamı dışında kullanılabildiği de aşikârdır.

               

                SÖZ SANATLARI

            Tevriye: Burada meyhane çift anlamlı kullanılmıştır. Hem alkol alınan mekân anlamında kullanıldığında sırıtmamaktadır hem de az önce açıkladığımız gibi Allah’ın zikredildiği onun anıldığı meclistir.

           

4.      Ey gönül! Senin sevgilinin gamıyla içli dışlı olduğunu söylerler. (Bizim için) yalvar yakar da bu üzüntülü gönle eziyet etmekten vazgeçsin.

            BEYİT AÇIKLAMA

            Gönül klasik edebiyatta çeşitli şekillerde telaffuz edilmiştir. Bazen teşhis ve tecrid yoluyla kişileştirilerek ikinci aşık olur, bazen de ona seslenilir onunla dertleşilir. Bu beyitte de bunu görüyoruz. Gönül âşık gibi kanlı gözyaşları akıtır; yaralıdır, aşkın ve gamın merkezidir. Bu yüzdende sevgilinin gamıyla içli dışlı olduğunu söylüyor şair. Klasik edebiyatta gönlün rızkı gam ve kederdir. Buna binaen şairde onun sevgiliyle yakın olduğunu düşünerek bu eziyetinden vazgeçirmesini istiyor.

           

            SÖZ SANATLARI

            Teşhis: Gönül kişileştirilerek kullanılmaktadır.

            Kapalı İstiare: Gönüle insana ait vasıflar yüklenerek insandan bahsetmeyerek yine kapalı istiare yapılmıştır.

            Tenasüp:Gönül, sevgili, gam, eziyet, üzüntü, yalvarmak yakarmak..

           

           

5.      Yahya, bir müddet daha aşk elinden kurtulama­yacak gibi. Yine o çaresiz, zavallı için bir vefasıza tutkundur, diye söylüyorlar.

           

            BEYİT AÇIKLAMA

            Şair mahlasını da kullanarak aşkın elinden kurtulamayacağını ve yine yeniden bir güzele tutkun kaldığını gönlünü kaptırdığından bahsediyor

           

            SÖZ SANATLARI

            Tecrid: Şair kendinden başkasıymış gibi söz ediyor.