HALK EDEBİYATI ve ANONİM HALK EDEBİYATI

MEHMET MERİÇ UÇAR

NOTLAR ÖZET NİTELİĞİNDEDİR

HALK EDEBİYATI

            Halk arasında gelişen ve İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı geleneklerinin uzantısı niteliği taşıyan sözlü bir edebiyattır. Bu edebiyatta ortaya konan ürünlerde dil, biçim, konu bakımından halk kültürüne sıkı sıkıya bağlık görülür.

GENEL ÖZELLİKLERİ

• ·         Dil, halkın konuştuğu günlük konuşma dilidir.
• ·         Deyimlere ve halk söyleyişlerine yer verilmiştir.
• ·         Şiirle müzik iç içedir.
• ·         Şiir, saz şairi ozan yada âşık denen kişilerce, bağlama adı verilen bir sazla söylenmiştir.
• ·         Genellikle dörtlük şiir birimi kullanılmıştır.
• ·         Daha çok, hece ölçüsü kullanılmakla birlikte aruz ölçüsü de kullanılmıştır.
• ·         Genellikle hece ölçüsünün 7’li, 8’li, 11’li kalıpları kullanılmıştır.
• ·         Şiirlerde genellikle yarım uyak kullanılmış ve rediften yararlanılmıştır.
• ·         Şiirlerde az da olsa söz sanatlarına –teşbih, mecaz-  yer verilmiştir.
• ·         Doğaya ve gerçek yaşama dayalı somut bir şiir anlayışı benimsenmiştir.
• ·         Aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, toplum, din zamandan şikayet başlıca işlenen konulardır.

            Halk edebiyatı; ürünleri içerikleri, biçimleri ve oluşturulma şekilleri bakımından üç bölüme ayrılır.

1. Ananim Halk Edebiyatı
2.    Âşık Edebiyatı
3. Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı

ANONİM HALK EDEBİYATI

• ·         Söyleyeni bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerden oluşmuştur.
• ·         Sözlü edebiyat geleneği üzerinde temellendirilmiştir.
• ·         Şiirler halkın konuştuğu dille, dörtlükler halinde ve hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.
• ·         Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi evrensel konular işlenmiştir.

ANONİM HALK EDEBİYATI ŞİİR BİÇİMLERİ

MANİ

Anonim Halk edebiyatının en küçük şiir biçimidir.

• ·         Tek dörtlükten oluşur.
• ·         7’li hece ölçüsü ile söylenir.
• ·         Uyak düzeni “aaxa” şeklindedir.
• ·         Anlatılmak istenen son iki dizededir, ilk dizeler doldurma niteliği taşımaktadır.
• ·         Daha çok; aşk, sevgi, doğa güzellikleri, ayrılık, özlem gibi konular dile getirilmesine rağmen konu sınırlaması yoktu

Maniler, biçim bakımından değişik biçimlerde adlandırılır:

Düz Mani: Hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla söylenmiş dört dizeden oluşan manlerdir.

Kesik Mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan manilerdir. Bu kesik dize sadece uyağı hazırlar. Kesik manilerde uyak, cinaslı ise bunlara “cinaslı mani” denir.

Ayaklı Mani: Kesik manilerin birince dizesi doldurularak söylenir. Bunlara “doldurmalı kesik mani” de denir.

Yedekli (Artık) Mani: Düz maninin sonuna aynı uyakta iki dize daha eklenerek söylenir. Cinaslı uyak kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır.

Karşılıklı Mani (Deyiş): İki kişinin karşılıklı bir biçimde söylediği manilerdir.Soru yanıt şeklinde düzenlenir.

NİNNİ

Annelerin, bebeklerinin uyumasını sağlamak ya da ağlamasını durdurmak için, sade bir dille ezgili olarak söyledikleri şiirlerdir.

• ·         Daha çok, 7’li, 8’li ve 9’lu hece ölçüsü ile söylenir.

TÜRKÜ

Kendine özgü bir ezgiyle söylenen halk şiirleridir.

• ·         Genellikle söyleyeni bilinmez. Söyleyeni belli olan türküler de zamanla halka mal olmuştur.
• ·         Düzenleyici, derleyici ve yörelerinin adıyla anılır.
• ·         İki bölümden oluşur. Asıl sözlerinin bulunduğu bölüme bent adı verilir. İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarattır. Buna kavuştak ya da bağlama denir.
• ·         Daha çok, 7’li, 8’li, 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
• ·         Aşk, tabiat, ayrılık, gurbet, hasret, sevgi ve güzellik gibi konular işlenir.
• ·         Konusu ve şekli devirden devire ve yöreden yöreye değişiklik gösterir.
• ·         Bazıları yörelerine göre adlandırılır, kırık,  kayabaşı, bozlak, hoyrat.

AĞIT

Ölüm ve yas törenlerinde söylenen lirik şiirlerdir.

• ·         Ölçü ve uyak düzeni genellikle türkülerdeki gibidir.
• ·         İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki karşılığı “sagu”, Divan edebiyatındaki karşılığı ise “mersiye” dir.

NOT: HALK EDEBİYATI ve ANONİM HALK EDEBİYATINDAN SONRA GELEN AŞIK EDEBİYATI ve TEKKE TASAVVUF EDEBİYATI BİR DAHA Kİ PAYLAŞIMLARDA İŞLENECEKTİR.